در مسیر پرواز

آنچه درپي مي آيد بررسي اجمالي برخي از اقدامات امام حسن عسکري(ع(براي تداوم نظام امامت است که تقديم خوانندگان عزيز مي گردد .

مدت کوتاه حيات امام حسن عسکري(ع) به سه دوره تقسيم مي گردد؛ تا چهار سال و چندماهگي و به قولي تا ۱۳ سالگي از عمر شريفش را در مدينه به سر برد. تا ۲۳ سالگي به اتفاق پدر بزرگوارش در سامرا مي زيست و تا ۲۹ سالگي يعني ۶ سال و اندي پس از شهادت امام دهم(ع) درسامرا ولايت بر امور و پيشوايي شيعيان را برعهده داشت.

حضرت امام حسن عسکري(ع) در يکي از پرتلاطم ترين ادوار تاريخ اسلام يعني زمان حکومت خلفاي عباسي ديده به جهان گشود و رهبري و هدايت جامعه اسلامي را برعهده گرفت. امام حسن عسکري(ع) درطي دوران عمر کوتاه خويش با سه نفر از خلفاي عباسي معاصر بود که به ترتيب يک سال با خلافت معتز، يک سال با خلافت مهتدي و چهارسال با خلافت معتمد. اين شش سال دقيقا مصادف بود با دوران امامت آن امام همام.

 ●شرايط بحراني دوران امامت حضرت عسکري(ع)

در شرايط بحراني و حساس آن دوران، حضرت امام هادي(ع) با درک ژرف و الهي خويش به صورت کتبي و شفاهي، شيعيان عصر خود را به پيروي و حمايت همه جانبه از فرزند گرامي خويش فرامي خواند، تا امت پس از شهادت قريب الوقوع ايشان دچار تفرقه، تشتت و گمراهي نشوند.

اهميت اين موضوع تا بدان پايه است که احاديث مربوط به جانشيني امام حسن عسکري(ع) بسيار متعدد و متواتر است.
هشتم ربيع الاول، شهادت آخرين نفر از سلسله پيشواياني است که همگي پيش از امامت حضرت مهدي(عج) به شهادت رسيده اند و قطعا در اين ۲۶۰ سال، فشارهاي وارده بر ائمه اطهار(ع) روز به روز افزايش يافته و دوران امام حسن عسکري(ع) اوج اين فشارها بوده است، چرا که پس از ايشان به اراده خداوند متعال آخرين نفر از سلسله هدايت بشري جهت محفوظ ماندن از تعدي ظالماني که شهواتشان امير سرزمين وجودشان بوده، از ديده ها پنهان شده و خورشيد فروزان هدايت، پشت ابر رفته است. همين مسئله، دلالت بر اهميت بررسي شرايط اجتماعي و سياسي جامعه اسلامي، در زمان امام حسن عسکري(ع) دارد، چرا که در زمان ايشان، فشارهاي واردشده بر جريان حق به سمتي پيش رفت که به غيبت حضرت مهدي(عج) منجر شد.

امام عسکري(ع) در سن ۲۲ سالگي و مانند ديگر ائمه پس از امام رضا(ع) که در سنين جواني به امامت رسيدند، به امامت رسيده و از همان ابتداي دوران امامت، به دستور معتز عباسي خليفه وقت در محله «عسکر» در شهر سامرا، به اجبار سکونت يافتند و تمام دوران امامتشان را تحت مراقبت شديد سيستم امنيتي و نظامي عباسيان بودند. به طوري که حضرت امام عسکري(ع) حتي نتوانستند جهت مشرف شدن به زيارت خانه کعبه، از محل اقامتشان خارج شوند، لذا ايشان تنها امام شيعيان هستند که در طول دوران حيات مبارکشان نتوانستند به حج مشرف شوند.

● تدابير خاص امام عسکري (ع)

اهميت تلاش براي تداوم نظام امامت در بستر صحيح خود و به دوراز جريان هاي انحرافي و سپردن اين مسئوليت به امام بعدي در مقطع زماني امام حسن عسکري(ع) دو چندان شده بود و طبعا تدابير خاص امام (ع) را مي طلبيد که در ذيل به چند مورد از چاره انديشي هاي مدبرانه امام (ع) در اين خصوص اشاره مي کنيم.

● تدبير اول مخفي نگه داشتن راز تولد حضرت مهدي (عج)

عباسيان براي شناسايي جانشين امام عسکري(ع) حساسيت و توجه فوق العاده اي نشان مي دادند. آنان بنا به روايات و اخبار متواتر شنيده بودند که مهدي موعود(ع) که حکومت هاي خودکامه را نابود مي سازد، از نسل امام حسن عسکري (ع) است. عباسيان براي جلوگيري از ادامه نسل آن حضرت به اقدامات زيردست يازيدند تا مطمئن شوند، امام،فرزند و ذريه اي از خود به جا نگذاشته است:

۱) بازداشت يکي از کنيزان آن حضرت به مدت ۲ سال به دليل احتمال داشتن حمل

2) معتمد عباسي پس از شهادت امام حسن عسکري(ع)، براي آن که وانمود کند فرزندي از امام عسکري (ع) باقي نمانده است

دستور داد ميراث آن حضرت را ميان مادر و برادرش جعفرتقسيم کردند.

سياست انديشمندانه امام عسکري (ع) دراين خصوص، مخفي نگه داشتن فرزند خود از ديگران چه قبل از تولد و چه بعد از آن بود. اهتمام امام عسکري (ع) به مخفي نگه داشتن اين راز تا بدان جا بود که حتي حکيمه خاتون عمه امام عسکري (ع) و کسي که درشب ولادت مهدي (عج) ازسوي امام عسکري (ع) به کمک نرجس خاتون فراخوانده شد از همه قضايا مطلع نبود، لذا با ديده تعجب به گفته هاي امام مي نگريست.

● تدبير دوم معرفي امام زمان (عج) به قليلي از شيعيان خاص

امام حسن عسکري(ع) مي دانست جايي که براي اثبات امامت خود با وجود تمهيدات امام هادي (ع) و نيز به رغم حضور فيزيکي خود، به اين همه زحمت نياز باشد، امام بعدي که غيبتي نيز درپيش روي دارد دراين خصوص با چه مشکلي مواجه خواهد شد. مجموعه اين عوامل، معرفي و حتي نشان دادن فرزند خود به قليلي از شيعيان خاص را امري اجتناب ناپذير مي ساخت. چنانکه «حسين بن ايوب بن نوح» يکي از وکلاي امام هادي(ع) مي گويد: ما چهل نفر بوديم که به اتفاق عثمان بن سعيد عمري يکي از وکلاي بعدي امام زمان (عج) براي پرسش از جانشين امام عسکري (ع) خدمت آن حضرت رسيديم. «عثمان بن سعيد» به پا خاست و گفت: مي خواهم از موضوعي سوال کنم که تو نسبت به آن از من داناتري. امام (ع) او را امر به نشستن نمود. مدتي گذشت و پس از گفت وگويي مختصر، پسري نوراني که شبيه ترين مردم به امام عسکري (ع) بود، وارد شد، امام (ع) فرمود:(اين امام شما بعد از من و جانشين من درميان شماست، فرمان او را اطاعت کنيد و پس از من اختلاف نکنيد!…(

● تدبير سوم گسترش شبکه وکالت و نمايندگي

آماده سازي شيعيان براي رويارويي با دوران غيبت امام معصوم (عج) در حقيقت از مهمترين اقدامات اساسي و حساس امام حسن عسکري (ع) شمرده مي شود. بايد اذعان کرد مردمي که ۲۵۰سال بدون واسطه مي توانستند با حجت الهي تماس بگيرند و مسائل و مشکلات خود را در هر زمينه با او در ميان بگذارند، آماده نبودند تا يکباره و بدون مقدمه به دوران غيبت امام معصوم گام نهند. به علاوه مشکلات اعتقادي و شبهه هايي که دراين زمينه در جريان بود به اين عدم آمادگي دامن مي زد، هرچند آنها با مطلبي به عنوان «غيبت امام معصوم» بيگانه نبودند ، ولي عوارض اين مسئله را درمرحله عمل نمي شد ناديده گرفت. اساسي ترين تدبير امام عسکري(ع) دراين زمينه گسترش شبکه وکالت و نمايندگي که عمدتاً از زمان امام جواد (ع) شروع شده بود و نيز تقويت و راه اندازي پيک و رابط با شهرهاي ديگر بود.

 اقدامات موثر امام حسن عسکري (ع) براي حفظ اسلام

با وجود فشارها و کنترل هاي شديد و بي وقفه عباسيان، امام حسن عسکري(ع) يک سلسله اقدامات موثر درجهت حفظ اسلام انجام دادند که مي توان مهم ترين آنها را به شرح زير مورد اشاره قرار داد:

۱) تشکيل حوزه علميه و کوشش هاي علمي که به انقلابي فرهنگي در بسياري از مناطق اسلامي منجر شد.

۲) تربيت شاگردان متعدد براي تقويت فکري و معنوي شبکه ارتباطي وکالت

۳) رعايت تقيه درفعاليت هايشان

۴) ارتباط با پيروان خود در مناطق مختلف به طور سري و پنهاني

۵) ارسال نامه ها و پيام ها به شيعيان از طريق پيک هاي مورد وثوق.

۶) پشتيباني مالي از شيعيان و محبان

۷) آماده سازي شرايط براي دوران غيبت

۸) مبارزه با انحرافات فکري و عقيدتي. دراين باره به عنوان مثال، امام حسن عسکري(ع( اسحاق کندي فيلسوف نامدار

مسلمان را نسبت به اشتباهاتش در زمينه تاليف کتابي به نام  (تناقضات القرآن)  آن چنان مورد رهنمود قرارداد که کندي با آگاهي

از اشتباهات خويش دستور داد تا آتش بيفروزند و آن کتاب را تماما بسوزانند.

 شهادت امام حسن عسکري (ع(

آنچه ذکر شد و بسياري ديگر از ظرايفي که امام درامر هدايت شيعيان رعايت مي فرمودند، سبب شد تا معتمد عباسي ،تمام توان خود را به کار گيرد تا با تحميل اذيت و آزار فراوان روحي و جسمي و زنداني کردن، امام حسن عسکري(ع) را دربخش بيشتر عمرش و همچنين مسموم کردن مخفيانه امام، آن حضرت را به شهادت رساند. البته پس از اين که معتمد خود را به اين ننگ ابدي آلوده ساخت و امام را در هشتم ربيع الاول سال ۲۶۰هـ. ق به شهادت رساند، تمام توان خود رابه کار گرفت تا افکار عمومي را به گونه اي منحرف کند تا شهادت امام را مرگ طبيعي جلوه دهد که خود اين ماجرا، بحث مفصلي را مي طلبد.

دلايل غيبت كبري و صغري امام زمان (عج)

ولادت حضرت مهدي صاحب الزمان در شب جمعه، نيمه شعبان بوده است . پس از اينکه امامت به امام دهم حضرت هادي (ع) و امام يازدهم حضرت عسکري (ع) رسيد، کم کم در بين فرمانروايان و دستگاه حکومت جبار نگرانيهايي پديد آمد چون براساس اخبار و احاديث آنها مطلع شده بودند که از امام حسن عسکري ( ع ) فرزندي تولد مي‌يابد که تخت و کاخ جباران و ستمگران را واژگون و عدل و داد را حکمفرما مي کند.

امام دهم بيست سال در سامرا تحت نظر و مراقبت بود و سپس امام يازدهم نيز در آنجا زير نظر و نگهباني حکومت به سر مي برد .

به دليل مراقبتهاي سخت ستمگران براي شناسايي حضرت مهدي(عج)، دوران حمل و تولد آن حضرت از مردم مخفي نگه داشته شد و جز چند تن معدود از نزديکان يا شاگردان و اصحاب خاص امام حسن عسکري (ع) کسي او را نمي ديد . آنان نيز مهدي را گاهي مي ديدند، نه هميشه و به صورت عادي .

در مدت 5 يا 4 سال آغاز عمر حضرت مهدي که پدر بزرگوار آن حضرت حيات داشت، شيعيان خاص به حضور حضرت مهدي مي رسيدند .

از جمله چهل تن به محضر امام يازدهم رسيدند و از امام خواستند حجت و امام بعد از خود را به آنها معرفي کند تا او را بشناسند و امام چنان کرد .

آنان پسري را ديدند که بيرون آمد شبيه به پدر خويش . امام عسکري فرمود: پس از من، اين پسر امام شماست امر او را اطاعت کنيد ، از گرد رهبري او پراکنده نگرديد،که هلاک مي شويد و دينتان تباه مي گردد . اين را هم بدانيد که شما او را پس از امروز نخواهيد ديد تا اينکه زماني دراز بگذرد بنابراين از نايب او عثمان بن سعيد اطاعت کنيد .

به اين ترتيب امام يازدهم با تأکيد بر واقع شدن غيبت کبري، امام مهدي را به جماعت شيعيان معرفي و استمرار سلسله ولايت را اعلام کرد.

حضرت مهدي پنهان مي زيست تا پدر بزرگوارش حضرت امام حسن عسکري (ع) در روز هشتم ماه ربيع الاول سال 260هجري ديده از جهان فرو بست .

در اين روز بنا به سنت اسلامي مي بايست حضرت مهدي بر پيکر مقدس پدر بزرگوار خود نماز گزارد تا خلفاي ستمگر عباسي جريان امامت را تمام شده ندانند .

به هنگام نماز بر امام حسن عسکري، مردم ديدند کودکي با شکوه هر چه تمامتر از سراي امام بيرون آمد، جعفر کذاب عموي خود را که آماده نماز گزاردن بر پيکر امام بود به کناري زد و بر بدن مطهر پدر نماز گزارد .

مشيت و حکمت الهي حکم کرد حضرت مهدي(عج) از نظرها پنهان نگهداشته شود تا مصون بماند از گزند دشمنان و بدخواهاني که وجود آن حضرت را تاب نمي آوردند. 

غيبت کوتاه مدت يا غيبت صغري

مدت غيبت صغري بيش از هفتاد سال بطول نينجاميد و در اين مدت نايبان خاص به محضر حضرت مهدي (عج) مي رسيدند و پاسخ نامه ها و سؤالات را به مردم مي رساندند . نايبان خاص که افتخار رسيدن به محضر امام را داشته اند چهار تن بودند که به ” نواب خاص ” يا ” نايبان ويژه ” معروفند .
نخستين نايب خاص مهدي (ع) عثمان بن سعيد اسدي است . که ظاهرا بعد از سال 260 هجري وفات کرد و در بغداد به خاک سپرده شد . عثمان بن سعيد از ياران و شاگردان مورد اعتماد امام دهم و امام يازدهم بود و خود در زير سايه امامت پرورش يافته بود .

دومين سفير و نايب امام محمد بن عثمان بن سعيد فرزند عثمان بن سعيد است که در سال 305 هجري وفات کرد و در بغداد بخاک سپرده شد . نيابت و سفارت محمد بن سعيد نزديک چهل سال بطول انجاميد .
سومين سفير حسين بن روح نوبختي بود که در سال 326 هجري فوت کرد .
چهارمين سفير و نايب امام ابوالحسن علي بن محمد سَمَري  است که در سال 329 هجري قمري در گذشت و در بغداد دفن شد . مدفن وي نزديک آرامگاه عالم و محدث بزرگ ثقه الاسلام محمد بن يعقوب کليني است .
همين بزرگان و عالمان در دوره غيبت صغري واسطه ارتباط مردم با امام غايب و حل مشکلات آنها بوسيله حضرت مهدي (عج) بودند .

غيبت کبري و نيابت عامه

اين دوره بعد از زمان غيبت صغري آغاز شد و تا کنون ادامه دارد . اين مدت دوران امتحان و سنجش ايمان و عمل مردم است .
در هيچ دوره اي پيوند امام زمان با مردم گسيخته نشده است . اکنون نيز که دوران نيابت عامه است عالم بزرگي که داراي همه شرايط فقيه و داناي دين بوده و نيز شرايط رهبري را دارد ، در رأس جامعه قرار مي گيرد و مردم به او مراجعه مي کنند و او صاحب ” ولايت شرعيه ” است به نيابت از حضرت مهدي (عج) .

● کلام آخر و نتيجه

از هشتم ربيع الاول سال ۲۶۰ هجري قمري که امام حسن عسکري (ع) به شهادت رسيدند، همه ذرات عالم درحسرت پنهان شدن خورشيد عالمين در پس ابرهاي نفاق اموي و عباسي و اخلافشان بوده اند و هر موجودي به زبان خود، تعجيل ظهور منجي عالم، فرزند امام حسن عسکري(ع)را از خداوند متعال مي خواهد.
از ديگر سو بايد اعتراف کرد، پيام اين همه تلاش آن است که نظام مبتني بر ولايت امام معصوم (ع) ارزان به دست ما نرسيده است که آن را به آساني وانهيم. به ياد امام معصوم بودن و معرفت آن حضرت، پاسخي مثبت به اين همه تلاش است، به راستي چه قدر دراين زمينه ها مي کوشيم؟ كوششي بس وافر

شهين مولودي